Διάσπαση προσοχής και υπερκινητικότητα

Εισαγωγή

Πολλά παιδιά είναι απρόσεχτα, ανήσυχα και ζωηρά. Αυτό συνήθως, είναι φυσιολογικό. Όσο όμως τα παιδιά μεγαλώνουν, τα επίπεδα της κινητικότητας τους μειώνονται και μπορούν να συγκεντρωθούν περισσότερη ώρα σε μια μόνο δραστηριότητα ώστε σταδιακά να είναι έτοιμα να ενταχθούν στο σχολείο.
Υπάρχουν όμως περιπτώσεις, όπου ο βαθμός της διάσπασης προσοχής ή και της υπερκινητικότητας είναι τόσο υπερβολικός για την ηλικία του παιδιού ώστε να δημιουργεί προβλήματα στην προσαρμογή του στο σπίτι, στο σχολείο ή στις διαπροσωπικές σχέσεις. Αυτό μπορεί να οφείλεται στην παρουσία μαθησιακών προβλημάτων, σε κάποιο ιατρικό πρόβλημα, όπως ωτίτιδες ή στην ύπαρξη σοβαρών οικογενειακών ή κοινωνικών προβλημάτων. Σε πολλές όμως, περιπτώσεις οφείλεται σε μια συγκεκριμένη διαταραχή, που ονομάζεται Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (Δ.Ε.Π.Υ.). Στην αγγλοσαξονική βιβλιογραφία ο όρος απαντάται ως ADHD. (Attention Deficit Hyperactivity Disorder). Η κατάσταση αυτή επηρεάζει περίπου 5 στα 100 παιδιά και είναι 4 φορές πιο συχνή στα αγόρια.

Ποια είναι τα σημάδια της ΔΕΠΥ;

Τα παιδιά με ΔΕΠΥ συνήθως παρουσιάζουν τα παρακάτω συμπτώματα:
• Είναι διαρκώς σε κίνηση και υπερδραστήρια. Δεν μπορούν να απασχοληθούν για πολύ ώρα με την ίδια δραστηριότητα ή να παραμείνουν σε ένα μέρος.
• Κάνουν ανήσυχες και «νευρικές» κινήσεις, ακόμα και όταν κάθονται.
• Είναι υπερβολικά αυθόρμητα και παρορμητικά. Πρώτα κάνουν πράγματα και μετά τα σκέφτονται.
• Είναι ανυπόμονα, δυσκολεύονται να περιμένουν τη σειρά τους στα παιχνίδια, ή στην ουρά, διακόπτουν τους άλλους όταν μιλάνε.
• Η προσοχή τους διασπάται εύκολα, δυσκολεύονται να συγκεντρωθούν, δεν ολοκληρώνουν αυτό που ξεκίνησαν (πχ ζωγραφιά ή εργασία) ή το «ξεπετάνε» στα γρήγορα.
• Κάνουν λάθη απροσεξίας, είναι αφηρημένα, χάνουν ή ξεχνάνε πράγματα, και εμφανίζονται ανοργάνωτα.
Συχνά, αυτά τα παιδιά τα χαρακτηρίζουν «απρόσεχτα και τεμπέληδες», ενώ ακούμε τους γονείς και τους δασκάλους να λένε: «άμα θέλει μπορεί, είναι έξυπνος αλλά όταν κάθεται να διαβάσει το μυαλό του είναι αλλού».

Μπορεί να υπάρχουν και άλλες συνοδές δυσκολίες;

Παιδιά με ΔΕΠΥ συχνά μπορεί να έχουν και κάποια άλλα προβλήματα όπως:
• Καθυστέρηση στην ανάπτυξη της ομιλίας.
• Δυσκολίες στο διάβασμα.
• Απογοητευτικά αποτελέσματα στις εργασίες του σχολείου.
• Χαμηλή αυτοεκτίμηση και σκέψεις, ότι είναι χαζά και ανίκανα.
• Δυσκολίες στο να κάνουν φίλους.
• Άσχημη διαγωγή.
Τα πιο πολλά παιδιά με ΔΕΠΥ έχουν φυσιολογική ευφυΐα.

Από τι προκαλείται η ΔΕΠΥ;

Δε γνωρίζουμε ακριβώς τις αιτίες, αλλά γενετικοί παράγοντες φαίνεται να παίζουν σημαντικό ρόλο. Για αυτό το λόγο, η ΔΕΠΥ είναι πιο συχνή μεταξύ διδύμων και όχι σπάνια ένας από τους δύο γονείς διαπιστώνει ότι και ο ίδιος έχει ΔΕΠΥ, ύστερα από τη διάγνωση του παιδιού του. Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι οικογένειες εμφανίζονται δυστυχισμένες ή αποδιοργανωμένες. Δεν είναι ξεκάθαρο όμως, εάν αυτή η αποδιοργάνωση και η δυστυχία συμβάλλει στο να δημιουργηθεί ΔΕΠΥ ή η ύπαρξη ΔΕΠΥ σε ένα ή περισσότερα μέλη στην οικογένεια συμβάλει στη δυστυχία και αποδιοργάνωση. Πρόσφατες μελέτες έχουν δείξει ότι τα παιδιά με ΔΕΠΥ, παρουσιάζουν κάποιες μικρές διαφορές κυρίως στο προμετωπιαίο λοβό του εγκεφάλου, που ρυθμίζει τον έλεγχο των παρορμήσεων, την οργάνωση και το σχεδιασμό.

Πώς γίνεται η διάγνωση;

Οι γονείς ή οι δάσκαλοι ίσως αναρωτιούνται, εάν ένα παιδί που είναι υπερκινητικό ή διασπάται εύκολα έχει ΔΕΠΥ. Ομοίως, ορισμένοι έμπειροι επαγγελματίες, όπως ψυχολόγοι, ειδικοί παιδαγωγοί και λογοπεδικοί μπορεί να υποπτευθούν ότι ένα παιδί μπορεί να έχει ΔΕΠΥ.
Η πλήρης διάγνωση γίνεται με συνέντευξη από τον παιδοψυχίατρο. Αυτός θα συναντηθεί: α) με τους γονείς, ώστε να πάρει πληροφορίες για την ανάπτυξη και τη συμπεριφορά του παιδιού, β) με το ίδιο το παιδί και γ) (εάν οι γονείς συγκαταθέσουν) με το δάσκαλο του παιδιού στο σχολείο. Ίσως χρειαστεί να συμπληρωθούν και κάποια ερωτηματολόγια. Προς το παρόν δεν υπάρχει κανένα έγκυρο εργαστηριακό τεστ ( πχ εξέταση αίματος ή ηλεκτροεγκεφαλογράφημα ) για τη διάγνωση της ΔΕΠΥ.

Ποια είναι η θεραπεία;

Η αποτελεσματική θεραπεία περιλαμβάνει δύο τομείς, μόνους τους ή σε συνδυασμό: α) τις ψυχοκοινωνικές/εκπαιδευτικές παρεμβάσεις και β) τη φαρμακευτική αγωγή.
Οι ψυχοκοινωνικές/εκπαιδευτικές παρεμβάσεις περιλαμβάνουν:

• Πλήρη ενημέρωση και επεξήγηση της κατάστασης στους γονείς και στο παιδί.
• Στρατηγικές για τους δασκάλους και τους γονείς για να αντιμετωπίζουν σωστά τα παιδιά με ελλειμματική προσοχή.
• Στρατηγικές για το ίδιο το παιδί για το πώς να ελέγχει τα συμπτώματα του προβλήματος ( π.χ. τεχνικές πώς να οργανώνει την εργασία του και να δουλεύει συστηματικά).
• Βοήθεια στο παιδί για να ξεπεράσει (αν έχει) δυσκολίες όπως: χαμηλή αυτοεκτίμηση, ξεσπάσματα θυμού, προβλήματα στις φιλίες.
• Οδηγίες για το πώς θα αντιμετωπιστούν πιθανές μαθησιακές δυσκολίες. Η υποστήριξη από ειδικό παιδαγωγό ίσως να είναι απαραίτητη.

Φαρμακευτική αγωγή

Τα φάρμακα, που συνήθως χρησιμοποιούνται ονομάζονται Ritalin και Concerta. Είναι διεγερτικά του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος. Αποτελούνται από τη χημική ουσία μεθυλφαινυδάτη, η οποία χρησιμοποιείται για πολλές δεκαετίες. Πρόσφατα κυκλοφόρησε στην ελληνική αγορά ένα καινούργιο φάρμακο με το όνομα Strattera Τα φάρμακα προκαλούν σε σύντομο χρόνο, μία σημαντική βελτίωση στα συμπτώματα, μειώνοντας τα επίπεδα της υπερκινητικότητας και αυξάνοντας την ικανότητα του παιδιού να προσέχει και να συγκεντρώνεται. Πολλοί γονείς (και αναμενόμενα) είναι δισταχτικοί στο να συμφωνήσουν στη χορήγηση φαρμάκου στο παιδί τους. Παρόλαυτα, η φαρμακευτική αγωγή, όταν χορηγείται σωστά και σύμφωνα με την καθοδήγηση του ειδικού είναι μια πολύ αποτελεσματική και ασφαλής θεραπεία με ελάχιστους κινδύνους. Βέβαια, κανένα παιδί δεν μπορεί να υποχρεωθεί να πάρει φάρμακο, αν δεν υπάρχει πρώτα η σύμφωνη γνώμη των γονέων και η ενημέρωση του ίδιου του παιδιού.

Τι συνέπειες μπορεί να έχει η ΔΕΠΥ εάν δεν θεραπευτεί;

Η ΔΕΠΥ μπορεί να συνεχίζεται για χρόνια, ακόμα και στην ενήλικη ζωή. Εάν η διαταραχή αυτή δε διαγνωστεί και θεραπευτεί, το νέο άτομο έχει πολλές πιθανότητες να αναπτύξει σοβαρά προβλήματα στην εφηβεία όπως:
• Δυσκολίες στο να μάθει.
• Παραίτηση από το σχολείο και απώλεια του ενδιαφέροντος για περαιτέρω εκπαίδευση.
• Δυσκολίες στο να κρατήσει παλιές φιλίες ή να κάνει νέες.
• Αισθήματα αποτυχίας, απογοήτευσης, κατάθλιψης και όχι σπάνια χρήση ουσιών.